Οι Μαύροι Πάνθηρες και οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 1968

 

 Μετά τα τέσσερα χρυσά μετάλλια του Jesse Owens στους Αγώνες του Βερολίνου το 1936 ο αθλητισμός, και κυρίως ο στίβος, αποτέλεσε το κατεξοχήν πεδίο ανοδικής κοινωνικής κινητικότητας για τους Αφροαμερικανούς. Επρόκειτο ωστόσο για μια ατομική διεκδίκηση κύρους και κοινωνικής αναγνώρισης η οποία, ακόμη και αν ήταν επιτυχής, δεν αντανακλούσε δυναμικές συνολικής βελτίωσης της κοινωνικής θέσης των Αφροαμερικανών στις ΗΠΑ. Δεν οδηγούσε δηλαδή στην ισότιμη αντιμετώπισή τους σε μια χώρα όπου οι δυσμενείς διακρίσεις σε βάρος τους εξακολουθούσαν να υπάρχουν σε πολλούς τομείς της οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής ζωής. Άλλωστε, η επιτυχημένη αθλητική σταδιοδρομία δεν προσέδιδε κύρος έξω από τους αθλητικούς χώρους, όπως φανερώνει και το επεισόδιο σε βάρος του Μuhammad Ali (Cassius Clay) λίγο μετά τη νίκη του στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1960 στη Ρώμη.
Η δεκαετία του 1960 υπήρξε περίοδος συγκρότησης και ριζοσπαστικοποίησης του κινήματος των Αφροαμερικανών. Πρόκειται άλλωστε για εποχή ανάπτυξης ποικίλων κοινωνικοπολιτικών κινημάτων τόσο στις ΗΠΑ, όσο και στις χώρες της Ευρώπης και της Λατινικής Αμερικής. Στο περιβάλλον αυτό, λοιπόν, αναπτύχθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής ένα μαζικό και δυναμικό κίνημα με στόχο την κατάργηση των δυσμενών διακρίσεων, το οποίο συγκροτήθηκε και ανέδειξε προσωπικότητες, όπως ο Martin Luther King και ο Malcom X, και οργανώσεις, όπως οι Μαύροι Πάνθηρες.
Στο πλαίσιο του κινήματος αυτού, και παρά τις όποιες διαφοροποιήσεις σε σχέση με το εύρος των αιτημάτων και τις μορφές διεκδίκησής τους, δραστηριοποιήθηκαν ορισμένοι από τους σημαντικότερους αθλητές της εποχής. Μάλιστα, στις προσπάθειες που έγιναν συγκαταλέγεται και η αποχή των αθλητών από τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1968. Επίκεντρο της κίνησης αυτής, η οποία τελικά δεν απέδωσε, υπήρξε το Πανεπιστήμιο του San Jose στην Καλιφόρνια. Εκεί σπούδαζαν ορισμένοι από τους σημαντικότερους αθλητές στίβου, όπως ο Tommie Smith, ο John Carlos, ο Lee Evans, ενώ εργαζόταν ως συμβασιούχος καθηγητής κοινωνιολογίας ο παλιός καλαθοσφαιριστής Harry Edwards. Την εποχή εκείνη στο San Jose φοιτούσαν περισσότεροι από 20.000, ωστόσο μόνο οι 70 ήταν Αφροαμερικανοί, οι οποίοι στη συντριπτική πλειονότητά τους βρίσκονταν εκεί εξαιτίας των επιδόσεών τους στον αθλητισμό.
Η ιδέα της αποχής από τους Ολυμπιακούς Αγώνες έγινε πρώτη φορά ευρύτατα γνωστή το Σεπτέμβριο του 1967 από τον Tommie Smith, κάτοχο του παγκόσμιου ρεκόρ στα 200 μ. και στα 400 μ. στίβου, μετά από τους πανεπιστημιακούς αγώνες που διοργανώθηκαν στο Τόκιο. Στους επόμενους μήνες συγκροτήθηκε η οργάνωση United Black Students for Action (UBSA), με στόχο την προώθηση της ιδέας αυτής, η οποία πήρε τον τίτλο "Olympic Project for Human Rights" (OPHR). Στο σκεπτικό της κίνησής τους υπήρχε η αναγνώριση των Ολυμπιακών Αγώνων όχι απλά ως του μεγαλύτερου αθλητικού γεγονότος, αλλά ταυτόχρονα ως ενός από τα πλέον σημαντικά πεδία πολιτικού ανταγωνισμού σε μια εποχή όξυνσης του Ψυχρού Πολέμου.
Έτσι, σύμφωνα με τους θιασώτες της αποχής, η απουσία των πλέον σημαντικών αθλητών των ΗΠΑ στο στίβο θα αποτελούσε ένα σοβαρό πολιτικό πλήγμα για τις Ηνωμένες Πολιτείες και, ταυτόχρονα, ένα δυναμικό τρόπο προβολής των διεκδικήσεων των Αφροαμερικανών. Αν και η προσπάθεια αυτή κέρδισε τη συμπάθεια ορισμένων σημαντικών αθλητών, όπως ο Μuhammad Ali, o Hal και η Olga Connoly, καθώς και προσωπικοτήτων που δραστηριοποιούνταν στο πεδίο των κοινωνικών και πολιτικών δικαιωμάτων, τελικά δεν κατάφερε να συσπειρώσει την πλειονότητα των αθλητών, καθώς αντιμετώπισε την αντίθεση του συνόλου σχεδόν των ΜΜΕ.
Στην κίνησή τους εναντιώθηκαν και γνωστοί Αφροαμερικανοί αθλητές, όπως ο Jesse Owens και ο Joe Louis, αλλά και ισχυροί πολιτικοί παράγοντες, όπως ο Ronald Reagan, κυβερνήτης τότε στην Καλιφόρνια και μετέπειτα πρόεδρος των ΗΠΑ. Έτσι, από τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1968 ελάχιστοι μόνο αθλητές απείχαν. Ανάμεσά τους ήταν ο καλαθοσφαιριστής Lew Alcindor, ο αθλητής που αργότερα έγινε ίνδαλμα στο επαγγελματικό πρωτάθλημα μπάσκετ των ΗΠΑ με το όνομα Kareem Abdul-Jabbar.
Ωστόσο, η παρουσία των Αφροαμερικανών αθλητών στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Μεξικού δε σήμανε την αποτυχία του στόχου που είχαν θέσει o Edwards και οι αθλητές της UBSA. Αντίθετα, η παρουσία τους αποτέλεσε το εφαλτήριο για την πλέον σημαντική εκδήλωση διαμαρτυρίας στην ιστορία των Ολυμπιακών Αγώνων. Ο τελικός των 200 μ. στίβου ανέδειξε νικητή τον Tommie Smith. Δεύτερος τερμάτισε ο Peter Norman από την Αυστραλία και τρίτος ο John Carlos. Στην τελετή απονομής οι τρεις αθλητές εμφανίστηκαν φορώντας τα εμβλήματα του OPHR στις φόρμες τους.
Μάλιστα, οι δύο αθλητές από τις ΗΠΑ δε φορούσαν τα παπούτσια τους αλλά μόνο μαύρες κάλτσες. Επρόκειτο για κίνηση συμβολική, που υπενθύμιζε την ανεργία και τη φτώχεια της πλειονότητας των Αφροαμερικανών στις Ηνωμένες Πολιτείες. Φορούσαν ακόμη από ένα μαύρο γάντι ο καθένας, ένα μαύρο κασκόλ ο Smith και ένα αφρικανικό περιδέραιο ο Carlos. Μάλιστα, την ώρα που υψωνόταν η σημαία της χώρας τους και παιζόταν ο εθνικός ύμνος, ο Smith και ο Carlos χαμήλωσαν το κεφάλι και ύψωσαν ο πρώτος το δεξί του χέρι, που ήταν σφιγμένο σε γροθιά, και ο δεύτερος το αριστερό. Όπως εξήγησε αργότερα ο Smith, η υψωμένη γροθιά του συμβόλιζε τη δυναμική του κινήματος των Αφροαμερικανών, ενώ εκείνη του Carlos την ενότητα του κινήματος.
Η διαμαρτυρία των αθλητών αποδοκιμάστηκε από μερίδα των θεατών, ενώ λίγες ώρες αργότερα η αποστολή των ΗΠΑ τούς υποχρέωσε να φύγουν από το Μεξικό, δίχως να λάβουν μέρος σε άλλα αγωνίσματα. Τριάντα χρόνια αργότερα οι δύο αθλητές τιμήθηκαν από τη χώρα τους για εκείνη την ξεχωριστή στην ιστορία των Ολυμπιακών Αγώνων εκδήλωση διαμαρτυρίας, η οποία δεν ήταν ωστόσο η μόνη. Λίγες ημέρες αργότερα οι τρεις νικητές των 400 μ., o Lee Evans, ο Lawrence James και ο Ron Freeman, εμφανίστηκαν στην απονομή φορώντας μαύρο μπερέ.

O Τζον Κάρλος είναι ο χάλκινος Ολυμπιονίκης των 200 μέτρων στους Ολυμπιακούς του Μεξικού το 1968.
Την ώρα της απονομής των μεταλλίων και κατά τη διάρκεια της ανάκρουσης του αμερικανικού εθνικού ύμνου, είχε σηκώσει τη γαντοφορεμένη γροθιά του μαζί με τον συναθλητή του και νικητή του αγωνίσματος Τόμι Σμιθ, σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τις φυλετικές διακρίσεις στη χώρα του, σε μια από τις πιο ξεχωριστές στιγμές στην ιστορία των Ολυμπιακών Αγώνων. Εκείνη τη στιγμή ο νεαρός από το Χάρλεμ έγινε σύμβολο μιας ολόκληρης ιστορικής περιόδου.
«Πριν αρχίσετε να με ρωτάτε», μου λέει ο Τζον Κάρλος στο τηλέφωνο, «θέλω να σας ενημερώσω ότι αυτή τη στιγμή κάνω μάθημα σε ένα λύκειο του Παλμ Σπρινγκς, στην Καλιφόρνια. Συμβουλεύω τα παιδιά για θέματα εκπαίδευσης, τους τονίζω την αξία της μόρφωσης, ότι πρέπει να συνεχίσουν στο πανεπιστήμιο. Και για σήμερα, εσείς είστε το μάθημά τους καθώς θα ακούν τη συνέντευξή μας σε ανοικτή ακρόαση».
Έχουν περάσει 40 χρόνια από εκείνη την ημέρα στην Πόλη του Μεξικού, όταν σημειώθηκε η πιο εντυπωσιακή διαμαρτυρία στην ιστορία των Ολυμπιακών Αγώνων.
Όλο το καλοκαίρι του ΄68 οι μαύροι αθλητές της εθνικής ομάδας των ΗΠΑ, μέσω της οργάνωσης Ολυμπιακό Σχέδιο για Ανθρώπινα Δικαιώματα, αναρωτιόντουσαν αν θα έπρεπε να μποϊκοτάρουν τους Αγώνες σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την παραβίαση των δικαιωμάτων του μαύρου πληθυσμού.

Σκεπτόσασταν καιρό πρινότι εάν κερδίζατε θα κάνατε μια κίνηση διαμαρτυρίας;
Πρέπει να σας πω ότι τη στιγμή της α πονομής των μεταλλίων στο Μεξικό την είχα δει ως όραμα όταν ήμουν 8 ετών. Βρισκόμουν στο σπίτι μας στο Χάρλεμ και είχα την αίσθηση ότι στο μέλλον θα βρεθώ σε ένα στάδιο. Οι άνθρωποι με χειροκροτούσαν για κάτι που είχα κάνει, δεν ήξερα τι ήταν αυτό. Βρισκόμουν στο βάθρο και εκείνοι με επευφημούσαν. Μέσα σε δευτερόλεπτα όμως όλα άλλαξαν, έγιναν εχθρικοί, με γιούχαραν. Λες και ο ήλιος ξαφνικά καλύφθηκε από μαύρα σύννεφα. Δεκαπέντε χρόνια αργότερα, ακριβώς αυτό συνέβη στο Μεξικό.

Πώς το αποφασίσατε;
Λίγο πριν τρέξουμε στον ημιτελικό, είπα στον Σμιθ ότι στενοχωριέμαι που εγκαταλείψαμε την ιδέα του μποϊκοτάζ. Μία ώρα πριν από τον τελικό καταλήξαμε ότι αν κερδίζαμε, έπρεπε να κάνουμε κάτι με συμβολικό χαρακτήρα. Όταν έφθασε η ώρα της απονομής, βγάλαμε τα παπούτσια μας, ως φόρο τιμής στους φτωχούς Αμερικανούς. Ο Σμιθ είχε φέρει μαζί του μαύρα γάντια, τα φόρεσε και μου έδωσε το άλλο ζευγάρι. Σκύψαμε το κεφάλι και σηκώσαμε τις γροθιές μας. Η κίνησή μας συμβόλιζε όλο το κίνημα της Μαύρης Δύναμης: από τους Μαύρους Πάνθηρες έως τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ.

Τι σκεπτόσασταν την ώρα που ακουγόταν ο αμερικανικός εθνικός ύμνος και εσείς είχατε σκυμμένα τα κεφάλια και υψωμένες τις γροθιές;
Ήξερα ότι άγγιξα ένα ευαίσθητο σημείο της κοινωνίας, ότι εκείνη η στιγμή θα αποτελούσε σημείο αναφοράς στη συνείδηση του κόσμου, κάτι θα άλλαζε. Αισθανόμουν απόλυτη ελευθερία, λες και τίποτα δεν με κρατούσε δεμένο στη Γη. Σκεφτόμουν το όραμα που είχα μικρός και τον πατέρα μου, που είχε πολεμήσει στη Γαλλία και στη Γερμανία στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Μετά την απονομή σάς αφαίρεσαν τα μετάλλια και σας έδιωξαν αμέσως από το Ολυμπιακό Χωριό.Όταν γυρίσατε στις ΗΠΑ σας επιτέθηκαν τα ΜΜΕ.Η εφημερίδα «Los Αngeles Τimes» σας κατηγόρησε για «νεοναζιστικό χαιρετισμό».
Περίπου 30 ημέρες πριν από τους Ολυμπιακούς Αγώνες είχα πετύχει παγκόσμιο ρεκόρ στα 200 μέτρα. Οι εφημερίδες της Νέας Υόρκης, της πόλης μου, είχαν τίτλο «Το δικό μας παιδί κάνει παγκόσμιο ρεκόρ». Τριάντα ημέρες αφότου επέστρεψα, ο τίτλος έγραφε: «Τζον Κάρλος, ο αλήτης της περιοχής μας». Πρώτα με έλεγαν ήρωα, μετά αλήτη.

Πολλοί θεωρούν ότι ο αθλητισμός και η πολιτική δεν πρέπει να αναμειγνύονται. Εσείς τι πιστεύετε;
Όλα είναι πολιτικά. Και το 1936 όσα έγιναν στο Βε ρολίνο στους Ολυμπιακούς ήταν πολιτικά. Δεν γίνεται για χάρη του αθλητισμού να κλείσουμε τα μάτια σε όσα συμβαίνουν γύρω μας. Όπως δεν μπορούμε να ξεχάσουμε τους φοιτητές που σφαγιάστηκαν στο Μεξικό το 1968, έτσι δεν μπορούμε να κλείσουμε τα μάτια μας σήμερα στα όσα συμβαίνουν στο Θιβέτ.

Πώς θέλετε να μείνετε στην Ιστορία;
Έχω πει ότι θέλω στον τάφο μου να γράψουν: Ενθάδε κείται ο Τζον Κάρλος, ένας άνθρωπος

Εθνική προδοσία στα 200 μέτρα
Χωρίς αμφιβολία πρόκειται για την πιο γνωστή εικόνα από την Ολυμπιάδα του Μεξικού: στο βάθρο των νικητών, δυο μαύροι δρομείς με υψωμένες γροθιές -σύμβολο της Black Power- και χαμηλωμένο βλέμμα, αρνούμενοι να σταθούν σε στάση προσοχής τη στιγμή που ανακρούεται ο εθνικός ύμνος της χώρας "τους". Ο Τόμι Σμιθ μόλις είχε κερδίσει το χρυσό μετάλιο στα 200 μ., σπάζοντας το μέχρι τότε παγκόσμιο ρεκόρ (19.8''). Ο Τζον Κάρλος είχε πάρει το χάλκινο. Στη συνέντευξη τύπου που δόθηκε λίγο μετά, θα εξηγήσουν με απόλυτη σαφήνεια τους λόγους της ενέργειάς τους. "Είμαστε μαύροι και περήφανοι γι' αυτό", δηλώνει ο Σμιθ. "Αν νικήσω, η Λευκή Αμερική θα πεί `νίκησε ένας αμερικανός', όχι `ένας μαύρος αμερικανός'. Αν όμως κάνω κάτι κακό, τότε θα είμαι απλά `ένας Νέγρος'". "Οι περισσότεροι λευκοί όπως εσείς", προσθέτει ο Κάρλος, κοιτάζοντας τους δημοσιογράφους, "νομίζετε πως είμαστε ζώα, κάτι σαν άλογα κούρσας".
Τριάντα χρόνια μετά από εκείνη την 16η Οκτωβρίου, η σκηνή με τους "ολυμπιονίκες Μαύρους Πάνθηρες" έχει πια σχεδόν καθαγιαστεί, όπως και τόσα άλλα στιγμιότυπα της δεκαετίας του '60. Ξεχνιέται έτσι πως, στην πραγματικότητα, η κίνηση των δυο μαύρων δρομέων δεν υπήρξε μια ανώδυνη χειρονομία αλλά μια πολιτική επιλογή που κάθε άλλο παρά με συμπάθεια αντιμετωπίστηκε από τα ΜΜΕ της πατρίδας τους. "Ανατολικογερμανοί, Ρώσοι, ακόμα και Κουβανοί, όλοι στέκονται προσοχή όταν παίζεται ο αμερικανικός ή κάποιος άλλος εθνικός ύμνος", εξανίσταται λχ το Time (25/10/68), για να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι με την κίνηση των Κάρλος και Σμιθ "το ολυμπιακό σύνθημα `γρηγορότερα, ψηλότερα, δυνατότερα' μετατράπηκε σε `αλγεινότερα, αποκρουστικότερα, ασχημότερα'". Το ίδιο θιγμένοι στο εθνικό τους φιλότιμο φαίνεται πως ένοιωσαν και οι περισσότεροι αμερικανοί θεατές της σκηνής, που αποδοκίμασαν με γιουχαίσματα τους δυο αθλητές. Η τελική κουβέντα όμως ανήκε στον πρόεδρο της ΔΟΕ, Εϊβερι Μπράντεϊτζ -"η στάση του οποίου απέναντι στο ρατσισμό", μας θυμίζει η Monde (19/10/68), "είχε δεχτεί σφοδρές κριτικές ήδη από την Ολυμπιάδα του Βερολίνου το 1936". Ύστερα από απαίτησή του, η Αμερικανική Ολυμπιακή Επιτροπή απέβαλλε μετά βδελυγμίας από τους κόλπους της τους δυο "αρνησιπάτριδες", που διατάχθηκαν να εγκαταλείψουν το Μεξικό εντός 48 ωρών.

http://infognomonpolitics.blogspot.gr/2009/08/1968.html