Εθνικό θαλάσσιο πάρκο Αλοννήσου

ΕΘΝΙΚΟ ΘΑΛΑΣΣΙΟ ΠΑΡΚΟ ΑΛΟΝΝΗΣΟΥ- ΒΟΡΕΙΩΝ ΣΠΟΡΑΔΩΝ (Μια πρώτη προσέγγιση στα πλαίσια επανασύστασης και επαναδραστηριοποίησης του Φορέα Διαχείρισης-από την ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ & ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΑΛΟΝΝΗΣΟΥ) ΙΣΤΟΡΙΚΟ Το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Αλοννήσου Β. Σποράδων είναι μια πρωτοβουλία του Γερμανού Βιολόγου-Περιβαλλοντολόγου και Κινηματογραφιστή Dr. Thomas-Schultze Westrum To 1976 κινηματογράφησε για πρώτη φορά την Μεσογειακή Φώκια Monachus monachus στο Πιπέρι και με την πρώτη του επιστολή τον Οκτώβριο του ίδιου έτους προς τον Γ.Γ του Υπουργείου Συντονισμού κ. Μαρίνο Γερουλάνο προτείνει την μετατροπή του αρχιπελάγους των Β. Σποράδων σε προστατευόμενη περιοχή. Η πρόταση αυτή έγινε με την υποστήριξη και συνεργασία των παράκτιων αλιέων της Αλοννήσου κατά την διάρκεια και των επομένων ετών προς το Υουργείο Γεωργίας και με την συμβολή προσώπων (νέων φοιτητών τότε) που αργότερα (1989) ίδρυσαν την ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ & ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΑΛΟΝΝΗΣΟΥ, η οποία μέχρι σήμερα έχει μια αδιάλειπτη ενεργό δράση για την προστασία του Πάρκου. Σκοπός και στόχος της πρότασης ήταν να εκδιωχθούν τα Γρι γρί (ημέρας και νύχτας) από το αρχιπέλαγος διότι η υπεραλίευση δημιουργούσε θανάσιμους κινδύνους για την επιβίωση της αποικίας των φωκιών της περιοχής αλλά και των παράκτιων αλιέων της Αλοννήσου. Οι παράκτιοι ψαράδες, αποτελούν μια πολυπληθή κατηγορία επαγγελματιών και η αλιεία είναι η δεύτερη σε μέγεθος οικονομική δραστηριότητα μετά τον τουρισμό. Η εντατική αλιεία των Γρι γρί μείωνε επικίνδυνα τα ιχθυαποθέματα δηλαδή την τροφή της φώκιας και συγχρόνως το εισόδημα της πολυπληθούς τάξης των παράκτιων ντόπιων αλιέων Οι ψαράδες ήταν η πρώτοι που υποστήριξαν την προστασία της φώκιας με αντάλλαγμα την εκδίωξη των Γρί γρί και με αντισταθμιστικά μέτρα την συμμετοχή τους στην διαχείριση του Πάρκου. ΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΘΑΛΑΣΣΙΟ ΩΣ ΦΥΣΙΚΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΠΛΟΥΤΟΣ Το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο δεν περιορίζεται μόνο στην σημασία που έχει για τον βιότοπο της φώκιας monachus monachus αλλά ολόκληρη η γεωγραφική περιοχή την οποία περιλαμβάνει χαρακτηρίζεται από τον μεγάλο φυσικό πλούτο πανίδας και χλωρίδας αλλά και ιστορικών μνημείων με διαχρονική συνέχεια από την νεολιθική εποχή (με αρχαιολογικά ευρήματα) την Βυζαντινή (μοναστήρια, εκκλησίες) έως πρόσφατα (ιστορικός Φάρος Ψαθούρας). Σύμφωνα με την θέση του πρωτεργάτη προστασίας της φώκιας και δημιουργίας του Θαλασσίου Πάρκου Dr. Thomas-Schultze Westrum το Θαλάσσιο Πάρκο «δεν είναι μόνο άγρια φύση αλλά και τα θαυμαστά μνημεία και έργα που άφησαν οι άνθρωποι στην πορεία του χρόνου, πλήρως εναρμονισμένα στο φυσικό περιβάλλον». Στα πλαίσια μιας τέτοιας αντίληψης το Πάρκο δεν θα πρέπει να θεωρείται ως μια «απαγορευμένη περιοχή» άλλά σαν ένα ανοιχτό σύστημα ελεγχόμενων δραστηριοτήτων που θα είναι πηγή γνώσης και αναψυχής για τον άνθρωπο (κατέληγε ο ίδιος). Αναμφισβήτητα κάτω από αυτήν την οπτική το Πάρκο θεωρείται ένας σημαντικός μοχλός ήπιας τουριστικής ανάπτυξης της περιοχής με δυνατότητες διαχειριστικής συμμετοχής του ντόπιου πληθυσμού και κυρίως των ντόπιων παράκτιων αλιέων. Αυτή η προοπτική του Πάρκου, δεν έπαψε να αναφέρεται με έμφαση και από τους επισκεπτόμενους κατά καιρούς την Αλόννησο, πολιτικούς η υπηρεσιακούς παράγοντες. Πλην όμως δεν μπορεί να γίνει αντιληπτό, μέχρι σήμερα, με ποιο τρόπο η εικοσαετής «διαχείριση» του Πάρκου από το ΥΠΕΧΩΔΕ (1985-2004), ανταποκρίνεται πρακτικά στις φραστικές διακηρύξεις. Η «ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ» ΤΟΥ ΠΑΡΚΟΥ ΚΑΙ Η ΜΟΝΟΠΛΕΥΡΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ «ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ» Αν και το πρώτο Διαχειριστικό Σχέδιο του Πάρκου κατατέθηκε το 1986 και η πρώτη Νομαρχιακή απόφαση για την δημιουργία του (ετήσιας ισχύος) υπογράφηκε στις 31.8.1986, χρειάστηκε να περάσουν ακόμα έξη ολόκληρα χρόνια μέχρι να υπογραφεί το Π.Δ. (ΦΕΚ 519- Μάϊος 1992). Και πάλι όμως στο Π.Δ. δεν ενσωματώνεται η δημιουργία Φορέα Διαχείρισης για να χρειαστούν ακόμα άλλα ένδεκα χρόνια για να δημιουργηθεί και ο Φ.Δ. (ΦΕΚ 621 Ιούνιος 2003) αλλά και πάλι να εκκρεμεί ο Οργανισμός Διοίκησης του Πάρκου. Τα έργα υποδομής για την «ανάδειξη του φυσικού περιβάλλοντος της Αλοννήσου» χρηματοδοτημένα από το ΕΠΠΕΡ 1996-2000 αντί για «ήπιες» επεμβάσεις προσανατολίστηκαν στην κατασκευή δύο πολυδάπανων ασφαλτοδρόμων (προς Γέρακα= 220.000.000 δρχ και Άγιο Δημήτριο= 140.000.000 δρχ) και ένα «Αλιευτικό καταφύγιο» (στα Καλαμάκια= 80.000.000.δρχ). Τα έργα αυτά, τα οποία έχουν επιφέρει μεγάλες περιβαλλοντικές αλλοιώσεις, μπορεί να έγιναν αποδεκτά ή και να προτάθηκαν από τις Τοπικές Αρχές, είναι όμως έργα τα οποία ,κατά γενική εκτίμηση, όχι μόνο συνάδουν αλλά βρίσκονται και σε ευθεία αντίθεση με την γενικότερη φιλοσοφία και τους σκοπούς ενός προγράμματος όπως είναι το ΕΠΠΕΡ . Η πολιτική προστασίας του Πάρκου, όλα αυτά τα χρόνια, εστιάστηκε στην φώκια και το μέτρο «προστασίας» του ήταν οι «επιτυχίες» εκταμίευσης εκατοντάδων εκατομμυρίων δραχμών για «μελέτες» ή λουστραρισμένες «τελετές» επανένταξης μικρών φωκιών από την Mom (Εταιρεία Μελέτης και Προστασίας της Μεσογειακής Φώκιας), η οποία, είχει το μονοπώλιο όλων ανεξαιρέτως των δραστηριοτήτων στο Πάρκο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αδιαφορίας του Τμήματος Περιβαλλοντικού Σχεδιασμού για την συνολική πρακτική προστασίας του Πάρκου είναι η κατάφωρη παραβίαση του άρθρου 3 παρ. 5 του Π.Δ. του 1992 για το Πάρκο που ρυθμίζει την βόσκηση ανώτατου αριθμού 300 γιδιών στην Κυρά Παναγιά ενώ κατά δήλωση των ιδιοκτητών (στην Ένωση Γεωργικών Συνεταιρισμών Πηλίου) ο αριθμός είναι 4.390 εκ των οποίων επιδοτούνται περίπου τα 2.000 (γίδια) Κατά τα έτη 1995-1996 ο στρατός διεξήγαγε γυμνάσια (κατά παράβαση της κειμένης νομοθεσίας) με αληθινά πυρά, στα Σκάντζουρα (Ζώνη Α του Πάρκου), προκαλώντας τεράστιες ζημιές (ανατινάζοντας κομμάτι της ακτογραμμής και προκαλώντας εστίες πυρκαγιάς στο εσωτερικό του νησιού). Και αυτά συνέβησαν όταν για την φύλαξη και την «δημόσια ενημέρωση» δαπανούνταν δεκάδες εκατομμύρια δραχμές . Η μη συνέχιση της δράσης αυτής οφείλεται στην άμεση και αποφασιστική παρέμβαση της ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗΣ & ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΙΝΗΣΗΣ ΑΛΟΝΝΗΣΟΥ. Άλλο παράδειγμα «διαχειριστικής αυθαιρεσίας» τουΥΠΕΧΩΔΕ (1985-1989) είναι η επιλογή του τόπου ανέγερσης του Ερευνητικού Βιολογικού Σταθμού, στον ακραίο όρμο της Αλοννήσου - στον Γέρακα- παρά τις αντιρρήσεις του τότε προέδρου του Αλιευτικού Συνεταιρισμού και του τότε κοινοτάρχη, οι οποίοι πρότειναν την ανέγερση πλησιέστερα (στο Πατητήρι ή μεταξύ Στενή Βάλας και Καλαμάκια) προκειμένου με το ίδιο κτήριο να εξυπηρετούνται και οι ανάγκες του Διοικητικού Οργανισμού του Πάρκου. Σήμερα, ο Φορέας Διαχείρισης ζητάει από τον Δήμο Αλοννήσου οικόπεδο, κοντά στο Πατητήρι, για ανέγερση νέου κτιρίου, επιβεβαιώνοντας πανηγυρικά την ορθότητα των απόψεων των ντόπιων παραγόντων αλλά και την αλαζονική και κοντόφθαλμη στάση, με την οποία αντιμετώπιζαν υπηρεσιακοί παράγοντες (συντονιστής) του ΥΠΕΧΩΔΕ (1985), την προοπτική του Θαλάσσιου Πάρκου. Η ίδια λογική πρυτάνευσε και στην διάρθρωση (σύσταση) του Φ.Δ. όπου η αναντικατάστατη συμβολή του Αλιευτικού Συνεταιρισμού Αλοννήσου ανταμείφθηκε με αποκλεισμό από τον Φ.Δ. καθώς και η ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ & ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ παρά την συνεχή τοπική και διεθνή δραστηριότητα για την στήριξη, προστασία και προβολή του Πάρκου ως σημαντικού φυσικού πόρου για την ανάπτυξη εναλλακτικού τουρισμού στην περιοχή. ΤΟ ΠΑΡΚΟ ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΕ ΜΙΑ ΚΡΙΣΙΜΗ ΚΑΜΠΗ Το Θαλάσσιο Πάρκο Αλοννήσου και η φώκια έχουν την αμέριστη αποδοχή της ντόπιας κοινωνίας και κυρίως των ντόπιων παράκτιων ψαράδων. Υπάρχει μεγάλη διαφορά με τις συνθήκες που επικρατούν στην Ζάκυνθο για την τύχη της χελώνας Caretta caretta. Η εικοσαετής όμως «διαχείριση» του από το ΥΠΕΧΩΔΕ , τίποτα δεν θυμίζει την ύπαρξη διαχειριστικών επεμβάσεων που να κάνουν την περιοχή κάτι ξεχωριστό στα μάτια των επισκεπτών , κυρίως ξένων, που επιλέγουν την Αλόννησο, ως τουριστικό τους προορισμό. Σήμερα είναι ανάγκη να επαναπροσδιοριστούν οι διαχειριστικοί στόχοι και το Πάρκο να αντιμετωπιστεί ως ένα ενιαίο οικοσύστημα δίνοντας βαρύτητα και σε άλλες παραμέτρους και προφανείς κινδύνους που διατρέχει. Οι «μελέτες» για την φώκια πρέπει να γίνονται με μεγαλύτερη διαφάνεια και συμμετοχή και άλλων επιστημονικών φορέων ή ανεξάρτητων ειδικών επιστημόνων και να αξιολογούνται ανάλογα. Η έρευνα και η μελέτη για την κατάσταση των ιχθυαποθεμάτων και των αλιευτικών πεδίων του Πάρκου έχει τεράστια σημασία για την φώκια αλλά και για τους ίδιους τους ψαράδες. Θα ήταν επίσης σκόπιμο να δοθεί, αυτή τη φορά, προτεραιότητα στη μελέτη και διαχείριση των χερσαίων οικοτόπων και της χερσαίας πανίδας και χλωρίδας. Τα διάσπαρτα 25 νησιά του Πάρκου φιλοξενούν μια πλούσια χλωρίδα (όπως το ενδημικό στα Γιούρα Fritalaria Sporadum) η οποία καταστρέφεται (σύμφωνα με τον Thomas-Schultze Westrum) λόγω της ύπαρξης των αγριοκούνελων τα οποία είναι φερτά στα νησιά , όπως του Παππού, Γράμιζα, Στρογγυλό, Κόρακας και άλλα. Επίσης στα Γιούρα το μοναδικό δάσος των πουρναριών βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο και συστηματική μελέτη και διαχείριση των αγριοκάτσικων πρέπει να απασχολήσει σοβαρά τη διοίκηση του Πάρκου. Παρά την ένταξη του μισού νησιού της Κυρα Παναγιάς σε πρόγραμμα αγρανάπαυσης, ίσα- ίσα για να απορροφηθούν τα χρήματα, η ενέργεια αυτή έχει στεφθεί με πλήρη αποτυχία. Το υπόλοιπο μισό, υπόκειται σε τέτοια εντατική βόσκηση από τα 4.000 και πλέον γίδια που οι καταστροφικές συνέπειες είναι οφθαλμοφανείς για το μοναδικό δάσος κουμαριάς , αγριελιάς, πουρναριών και εκατοντάδων άλλων ειδών μεσογειακής βλάστησης. Επιβάλλεται άμεσα η σύνταξη μελέτης βοσκοϊκανότητας και διαχείρισης βοσκοτόπων όχι μόνο για την Κυρά Παναγιά αλλά και για την Αλόννησο που επίσης παρουσιάζει το ίδιο φαινόμενο και το περιβάλλον της δέχεται μεγάλη πίεση από την υπερβόσκηση. Πρέπει να υπάρξουν ρυθμίσεις για το κυνήγι και να απαγορευθεί για όλες τις κατηγορίες και τα είδη πουλιών προκειμένου να προστατευθεί συνολικά η ορνιθοπανίδα όπως και ο εποχιακός υγροβιότοπος στον Άγιο Δημήτριο ο οποίος πρέπει να αποκατασταθεί υπό τύπον μικρού ταμιευτήρα προκειμένου να φιλοξενεί τα μεταναστευτικά πουλιά για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα και με καλλίτερες συνθήκες. Εξυπακούεται η σύνταξη και εφαρμογή χωροταξικής μελέτης χρήσεων γης για ολόκληρη την Αλόννησο προκειμένου η «πύλη» του θαλάσσιου πάρκου να αποτελέσει υπόδειγμα «μη άναρχης οικιστικής ανάπτυξης» τερματίζοντας αυτό που συμβαίνει σήμερα, ακολουθώντας την μοίρα κάθε τόπου της Ελλάδας Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΩΝ ΝΤΟΠΙΩΝ ΣΤΗΝ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥ ΠΑΡΚΟΥ Ένα πολύ σημαντικό θέμα που προκύπτει στις περιπτώσεις προστατευομένων περιοχών είναι η κατανομή των πόρων από την αναμενόμενη τουριστική κίνηση. Σήμερα η Κυρά Παναγιά (στην Ζώνη Α) και το Μοναστήρι της δέχεται τις περισσότερες επισκέψεις με εκδρομείς από την Αλόννησο που διακινούνται με τα τρία παραδοσιακά ξύλινα σκάφη, ντόπιας ιδιοκτησίας, (το μέγιστο δυναμικότητας μεταφοράς 100 περίπου ατόμων). Αυτό το ανώτατο όριο (για κάθε σκάφος) πρέπει να κατοχυρωθεί νομοθετικά προκειμένου να αποφευχθεί μελλοντικά ο κίνδυνος, να επικαλυφθεί η δραστηριότητα αυτή με σκάφη μαζικής μεταφοράς. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να έχει σαν συνέπεια, ανεξέλεγκτες δραστηριότητες στο Πάρκο αλλά και ανατροπή μιας δικαιότερης κατανομής των εισοδημάτων. Σημαντικό στην συμμετοχική πρακτική της διαχείρισης του Πάρκου είναι «η χορήγηση άδειας μεταφοράς» περιορισμένου αριθμού, για κάθε σκάφος , τουριστών στο Θαλάσσιο Πάρκο από τους ψαράδες της Αλοννήσου. Αυτό ίσχυε και μέχρι το 1992. Το μέτρο αυτό θα λειτουργήσει σαν αντισταθμιστικό όφελος για τις ζημιές που υφίστανται τα δίχτυα τους από τις φώκιες, ενισχύοντας το εισόδημά τους. Θα λειτουργήσει υπέρ του τουρισμού (άνθρωποι με ειδικό ενδιαφέρον για το περιβάλλον και τα παραδοσιακά επαγγέλματα θα μπορούν να συνοδεύουν ψαράδες στο ψάρεμα) αφού οι εμπειρίες που μπορούν να μεταφερθούν θα είναι πέραν του συνηθισμένου τουριστικού ενδιαφέροντος. Οι ντόπιοι ψαράδες, του Αλιευτικού Συνεταιρισμού Αλοννήσου, αποτελούν το καλλίτερο κεφάλαιο για την φύλαξη του Πάρκου. Η διασπορά του αλιευτικού στόλου των περίπου 90 αλιευτικών σκαφών, καλύπτει καθημερινά ολόκληρη σχεδόν την έκταση του Θαλασσίου Πάρκου. Τα δε συστήματα επικοινωνίας (Ραντάρ και VHF) μπορούν να μεταφέρουν άμεση και ακριβή πληροφορία στο Λιμεναρχείο ή στον Οργανισμό Διοίκησης για άμεση δράση σε περίπτωση παρανόμων δραστηριοτήτων. Οι ντόπιοι ψαράδες μπορεί να ενταχθούν σε ένα σύστημα φύλαξης του Πάρκου με την διεξαγωγή χρηματοδοτούμενων σεμιναρίων διενεργούμενων ετησίως και για ορισμένο χρονικό διάστημα. Η λογική αυτή, έχει γίνει πρακτική, σε άλλες προστατευόμενες περιοχές όπως π.χ. στα FEROES ISLANDS όπου οι ψαράδες μαζί με την φύλαξη κάνουν και ξενάγηση στους επισκέπτες (sightseeing). Πλήρης πληροφόρηση για το πάρκο στον παρακάτω σύνδεσμο: http://www.alonissos-park.gr/files/16sel_EPA_SF.pdf